#Energetyczna Metropolia. PZO w Gliwicach w klimacie zmian

Już po raz drugi w miastach i gminach Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii ruszają Metropolitalne Dni Energii (12–17 września). Z tej okazji przypominamy, co w kwestii adaptacji do zmian klimatu robi i planuje Przedsiębiorstwo Zagospodarowania Odpadów w Gliwicach.

Oczyszczalnia Odcieków w ramach Gospodarki Obiegu Zamkniętego (GOZ)

Jednym z trudniejszych problemów związanych z eksploatacją składowisk w kraju są odcieki składowiskowe oraz ich unieszkodliwianie. W celu ochrony środowiska naturalnego, na terenach składowisk stosuje się systemy podczyszczania i oczyszczania odcieków, aby nie stanowiły zagrożenia biologicznego dla środowiska naturalnego. Przedsiębiorstwo Zagospodarowania Odpadów podjęło się inwestycji związanej z Oczyszczalnią Odcieków Składowiskowych w ramach Gospodarki Obiegu Zamkniętego (GOZ). Dzięki temu prowadzona jest zbilansowana gospodarka wodno-ściekowa na terenie całej instalacji, mając przy tym na względzie dbałość i troskę o środowisko naturalne.

Oczyszczalnia odcieków składowiskowych działa w oparciu o technologię filtracji membranowej, do której trafiają odcieki z kwater. Jest ona wyposażona w ok. 1000 m² membran. W trakcie pracy oczyszczalnia nie generuje odpadów stałych, ponieważ filtry, w które została wyposażona, nie są zużywalne. Odzysk wody opiera się o przyjazne środowisku technologie membranowe. Dzięki technologii ultrafiltracji membrany działają jak sito o „oczkach” zdolnych do zatrzymania cząstek wielkości wirusów. Instalacja wykorzystuje zieloną energię – panele fotowoltaiczne, które zamieniają energię promieniowania słonecznego w energię elektryczną. Kiedy nad składowiskiem zbierają się ciemne chmury, zainstalowany system zapewnia również magazynowanie energii elektrycznej.

Z oczyszczonych odcieków powstają dwa produkty: permeat – filtrat, woda szara, demineralizowana oraz retentat – koncentrat, zatężony odciek. W skali roku oczyszczalnia ma możliwość przetworzenia łącznie 37 000,00 m³ odcieków, taka ilość pozwoliłaby napełnić 15 basenów gliwickiej krytej pływalni Olimpijczyk.

Co dzieje się z retentatem? Ten koncentrat, zwany również zatężonym odciekiem ze względu na swój skondensowany skład chemiczny, znajduje zastosowanie do nawadniania kwater składowiska. Nawadnianie ma zintensyfikować procesy fermentacyjne w złożu odpadów dla zwiększenia produkcji biogazu, trafiającego do rurociągów podziemnych, przesyłanego za pomocą stacji ssaw do odsiarczalnika oraz jednostki kogeneracyjnej, gdzie spalany jest oczyszczony gaz. Jednostka kogeneracyjna wytwarza w skojarzeniu energię elektryczną i cieplną. Wytworzona energia, po zaspokojeniu potrzeb instalacji, odsprzedawana jest do firmy Tauron. Działania te zwiększają efektywność energetyczną bioelektrowni, zapewniając kompleksową realizację gospodarki odpadami oraz  biogazowo-energetycznej. Tym samym ograniczają emisję do atmosfery metanu i dwutlenku węgla poprzez wzrost stopnia wykorzystania metanu do produkcji energii elektrycznej i cieplnej. Jest to mała cegiełka Przedsiębiorstwa Zagospodarowania Odpadów w kierunku przeciwdziałania globalnemu efektowi cieplarnianemu, zmianom klimatycznym i poprawy jakości środowiska naturalnego.

A jaka jest dalsza droga permeatu? Ten filtrat, zwany również wodą szarą, wykorzystany jest do obmycia membran, a jego nadmiar został odprowadzony do nowo wybudowanego zbiornika retencyjnego o pojemności 1870 m³. Ze zbiornika podąży do sanitariatów powstającego Centrum Edukacji Ekologicznej i sanitariatów w budynku socjalnym oraz do bariery antyodorowej mokrej okalającej kompostownię. Będzie też wykorzystany do celów ppoż., nawadniania terenów zielonych i w myjce ciśnieniowej (do mycia podwozi pojazdów wyjeżdżających z terenu eksploatowanej kwatery). To całkowity recykling.

Rekultywacja kwater składowiska odpadów oraz zmniejszenie udziału maszyn spalinowych w procesie koszenia trawy

W sytuacji, w której dana kwatera na składowisku odpadów zapełniona jest odpadami, zostaje zamknięta, a nadrzędnym celem dla zarządcy obiektu jest uniknięcie negatywnego wpływu zdeponowanych odpadów na zdrowie ludzkie i środowisko naturalne. W tym celu wykonuje się tzw. rekultywację składowiska odpadów, która polega na zabezpieczeniu skarp oraz korony kwater okrywą rekultywacyjną, której skład i dobór zależy o rodzaju zutylizowanych odpadów.

Takie działania prowadzą do zabezpieczenia obiektu przed erozją wodną i wietrzną, a także nie pozwalają na emisję do powietrza gazów cieplarnianych powstałych w procesie fermentacji beztlenowej odpadów, jak i rozwiewania frakcji lotnej oraz pyłów, co jest niezwykle istotnym działaniem w kontekście zapobiegania zmianom klimatu. Rekultywację powinno prowadzić się w taki sposób, aby na powierzchni skarp i korony składowiska utworzyć pokrywy roślinne, które z czasem przekształcą zamknięte składowisko w „zieloną wyspę”.

Na gliwickim składowisku odpadów obecnie zrekultywowane są cztery kwatery, które stanowią nieczynną już cześć składowiska. Uwzględniając rodzaj przyjmowanych odpadów, warstwa rekultywacyjna ma grubość około metra, na którą składa się glina jako uszczelnienie, ziemia oraz warstwa humusu w celu zasiania trawy i jej prawidłowego rozrostu.

Tereny zielone powstałe na skarpach i koronie kwater są regularnie koszone i przycinane nie tylko przez pracowników Przedsiębiorstwa Zagospodarowania Odpadów, ale również przez owce kameruńskie. Korzystając z usług „ekologicznej kosiarki”, spółka stara się zminimalizować udział maszyn spalinowych w procesie koszenia. Kosiarki spalinowe generują nie tylko zanieczyszczenia powietrza, lecz także hałas. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zanieczyszczenie hałasem to w Europie drugie, zaraz po zanieczyszczeniu powietrza, największe zagrożenie środowiskowe. Z tego względu staramy się podejmować decyzje, które mają realny wpływ na środowisko naturalne oraz zmiany klimatu. Z praktycznego punktu widzenia, owce mogą pełnić funkcję naturalnej kosiarki, ponieważ przygryzają trawę na jej wysokości, a ich racice nie powodują zadeptania. Ponadto współpraca owiec na tym poziomie przynosi wiele korzystnych następstw w glebie, przyczynia się do zachowania rozwoju flory na terenach zielonych. Racicami owce utwardzają i spulchniają podłoże, zapewniają też organiczny nawóz, co zwiększa bioróżnorodność. W ten sposób zauważalne jest zagęszczenie i wzrost wartościowych gatunków traw.

Retencja wód odpadowych na terenie składowiska odpadów komunalnych

Jednym z najważniejszych elementów prowadzenia i eksploatacji składowisk odpadów jest dobrze zaprojektowany system odprowadzania i zagospodarowania wód opadowych. Na terenie dużych składowisk opad atmosferyczny ma olbrzymie znaczenie dla bilansu wodnego obiektu z uwagi na powstawanie tzw. spływów powierzchniowych. Odpowiednie odprowadzenie i zebranie tych wód może zostać wykorzystane na potrzeby funkcjonowania składowiska.

Sama infrastruktura składowiska odpadów, tj. duży procent uszczelnienia terenu w postaci skarp składowiska, zadaszonych wiat, powierzchni placów manewrowych, czy dróg technicznych, pozwala na wprowadzenie odpowiedniego systemu zbierania opadu. Takie rozwiązanie przyczynia się do bezpiecznej eksploatacji składowiska bez degradowania środowiska. Instalacja Przedsiębiorstwa Zagospodarowania Odpadów w Gliwicach posiada łącznie około 22 hektary powierzchni zrekultywowanych terenów kwater składowiska, na które składają się skarpy oraz wierzchowiny. Z tych terenów system drenaży opaskowych odprowadza wody odpadowe do specjalnie zaprojektowanego na ten cel zbiornika retencyjnego. Zbiornik posiada objętość 1250 m³ i jest konstrukcją chłonno-odparowującą. Płyty wielootworowe, z jakich został zbudowany, pozawalają na wchłanianie się wód odpadowych do gleby, z kolei powierzchnia zbiornika i jego otwarta budowa pozwalają na odparowywanie wody w okresie letnim. Zbiornik stanowi bufor dla wód deszczowych, które podczas dużych opadów nie migrują na tereny przyległe do instalacji w sposób niekontrolowany.

Kompostownia oraz Vita Granum Gliwice – recykling bioodpadów

PZO na terenie instalacji przetwarzania odpadów w Gliwicach przebudowało w 2021 roku i zmodernizowało całą powierzchnię kompostowni. Wymieniono odwodnienie wraz z izolacją terenu oraz utwardzono powierzchnię blisko 10 tys. m². Celem tych działań było stworzenie instalacji, w której można przesiewać odpady biodegradowalne, mieszać je ze sobą w odpowiednich proporcjach, nawadniać surowiec i na końcu usypać pryzmy, które przejdą proces kompostowania. Wsadem do produkcji kompostu na terenie instalacji przetwarzania odpadów są pochodzące z wycinki gałęzie drzew, skoszona trawa, liście, korzenie, żywopłoty, itp., pochodzące z terenu Gliwic.

Jakość wytwarzanego kompostu zależy ściśle od jakości wsadu, jego właściwie dobranych proporcji oraz zastosowanej technologii. Na terenie przebudowanej kompostowni wdrażane są metody mające pozwolić na certyfikację frakcji przefermentowanej odpadów biodegradowalnych. Dotychczasowe rozwiązania, wraz z prowadzonymi badaniami próbek, ukierunkowały sposób kompostowania. Wnioski pozwoliły na wprowadzenie usprawnionego systemu fermentacji z ukierunkowaniem na uzyskanie frakcji o docelowych parametrach.

Wytworzenie produktu o właściwościach nawozowych wpisuje się w pełni w pojęcie gospodarki o obiegu zamkniętym i pozwoli osiągnąć zwiększenie udziału odzysku dla Gliwic, zmniejszyć ilości odpadów w procesie składowania oraz osiągnięcie powtarzalności procesu. Spółce zależy na wykorzystaniu odpadów podlegających procesowi kompostowania i przetworzeniu je w wartościowy nawóz, co stanowi swoistą formę recyklingu  materiału kompostowego. W chwili obecnej wybrano nazwę produktu – Vita Granum Gliwice – co oznacza „gliwickie ziarenko życia”.

PSZOK – Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych w Gliwicach przy ul. Rybnickiej 199B

Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych, prowadzony jako zadanie własne gminy, to specjalnie zorganizowane dla mieszkańców miejsce, które umożliwia samodzielne dostarczenie odpadów przez gliwiczan, jednocześnie edukując ich o prawidłowej segregacji śmieci. To, co jest istotne dla PSZOK, to fakt, że przyjmowane odpady nie trafiają do kwatery i nie są tam składowane, tylko przekazywane są do zewnętrznych firm, w których podlegają dalszemu wykorzystywaniu (np. makulatura, odpady szklane, odpady drewna wydzielanego ze strumienia odpadów wielkogabarytowych, styropiany lub okna pcv przekazywane są do recyklingu). Podejmowane działania przyczyniają się do zminimalizowania ilości składowanych odpadów oraz do zwiększenia ilości odpadów podlegających recyklingowi.

Mając na względzie bezpieczeństwo, potrzeby i oczekiwania mieszkańców Gliwic, zarząd PZO zadecydował w 2021 roku o realizacji inwestycji w celu udoskonalenia jakości usług dla gliwiczan. Biorąc pod uwagę duże zainteresowanie, jakim cieszy się zarówno PSZOK, jak i punkt Drugie Życie Rzeczy, spółka postanowiła wyjść naprzeciw z inicjatywą rozbudowy placu manewrowego PSZOK i Drugiego Życia Rzeczy, aby ułatwić i usprawnić mieszkańcom poruszanie się na terenie przedsiębiorstwa, a nade wszystko zwiększyć bezpieczeństwo wszystkich uczestników ruchu samochodowego.

Wierzymy, że udostępniając mieszkańcom Gliwic odpowiednie miejsce do samodzielnego i przede wszystkim bezpłatnego deponowania odpadów oraz przedmiotów nadających się jeszcze do użytku, przyczyniamy się w ten sposób do zmniejszenia ilości wciąż nagminnie powstających dzikich wysypisk. Chociaż społeczeństwo jest coraz bardziej świadome znaczenia recyklingu, odpady, które nie nadają się do utylizacji czy ponownego wykorzystania, trafiają do gleby. To ogromny problem. Niektóre typy odpadów rozkładają się przez setki lat, co w rezultacie przyczynia się do przyspieszenia zmian klimatycznych.

Punkt Drugie Życie Rzeczy przy ul. Rybnickiej 199B

Jest to wyjątkowa inicjatywa powstała na przełomie 2020 i 2021 roku, oparta na bieżącym zapotrzebowaniu mieszkańców Gliwic, którzy nie chcą, bądź z jakichś powodów nie mogą, kupić nowych rzeczy. W punkcie gliwiczanie mają możliwość bezpłatnego przekazania oraz bezpłatnego przejęcia rzeczy, nadając im w ten sposób prawo do drugiego życia.

PZO zależy, aby podkreślić, iż nie ma konieczności wydawania niebotycznych pieniędzy na nowy sprzęt – wystarczy odwiedzić punkt i wybrać dla siebie to, co akurat jest nam potrzebne. Drugie życie rzeczy to również drugie życie dla portfela. W ten sposób wspierane jest nie tylko naturalne środowisko, ale i drugi człowiek, który nie zawsze jest w stanie zapewnić np. nowy rower dla własnego dziecka. Dodatkowo inicjatywa zachęca do „wypisania” się z masowego konsumpcjonizmu, w którym współcześnie zakupuje się w głównej mierze konotacje, jakie idą za nowym, nierzadko drogim sprzętem/produktem. Nasze wybory zakupowe (poczynając od drogich gadżetów,  aż po produkty w jednorazowych opakowaniach i plastikowe słomki ) mają przecież olbrzymi wpływ na środowisko. To dotyczy również „kaprysów mody” – moda zmienia się jak w kalejdoskopie, a jej szkodliwość dla środowiska jest trwała. Produkcja np. bawełny czy poliestru wiąże się z uwalnianiem ogromnych ilości gazów cieplarnianych, a tymczasem mnóstwo niechcianych ubrań ląduje na składowisku odpadów. Natomiast barwniki używane do farbowania tkanin nierzadko wylewane są do rzek. Naturalne zasoby ziemi, źródła wody i zagrożone ekosystemy padają ofiarą współczesnego stylu życia człowieka.

Przedsiębiorstwo zachęca do zatrzymania się na chwilę w tym pędzie i do podwójnego przeanalizowania, czego tak naprawdę potrzebujemy, a następnie do podzielenia się z innymi tym, co nam się już nie przyda. Być może po prostu ktoś wymienia sprzęt na nowy, a ze starym nie ma już co zrobić. Spółka zwraca uwagę, aby  nie wyrzucać tego gdzie popadnie, aby nie obciążać środowiska naturalnego, nie tworzyć w ten sposób dzikich wysypisk oraz nie napędzać konsumpcjonizmu, który ma tak duże konsekwencje dla zmian klimatu. PZO  radzi, aby przynieść daną rzecz do punktu Drugie Życie Rzeczy, a na pewno znajdzie swój nowy dom w duchu Zero Waste.

Każdy mieszkaniec Gliwic może pozostawić przedmiot w punkcie odbioru, jeśli zadeklaruje, iż jest on czysty, nieuszkodzony, sprawny, w dobrym stanie technicznym, bezpieczny i nie stwarza zagrożenia dla potencjalnie nowych użytkowników. Do przyjmowanych rzeczy należą m.in.: meble (krzesła, tapczany, stoły, taborety), zabawki, doniczki, wyroby ceramiczne i szklane, sprzęt sportowy. Ze względu na bezpieczeństwo, usługa Drugie Życie Rzeczy nie obejmuje urządzeń elektrycznych, elektronicznych, RTV i AGD oraz elektronarzędzi i urządzeń zawierających nośniki danych.

Edukacja ekologiczna w PZO

W celu realizacji edukacji ekologicznej z zakresu ochrony środowiska naturalnego, PZO zaprojektowało przyjaznego robocika śMietka – bohatera marki, który został zaprogramowany do dbania o porządek w mieście. Robocik powstał jako narzędzie do realizacji misji przedsiębiorstwa w zakresie edukacji ekologicznej wśród najmłodszych. Postać robota koresponduje z hasłem marki „Czysta wizja przyszłości”. Wskazuje na nowoczesną i jednocześnie przyszłościową wizję całościowej gospodarki z odpadami, jaką prowadzi Spółka. W 2021 roku śMietek w swej formie graficznej oraz pisemnej otrzymał świadectwo ochronne wydane przez Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, w związku z czym znak jest zastrzeżony.

Z początkiem 2021 roku spółka rozpoczęła działalność edukacyjną w postaci serii video nagrań wydawanych raz na kwartał. Na chwilę obecną wyprodukowanych zostało 6 filmików multimedialnych (obecnie kończymy pracę nad VII częścią, która stricte dotyczy zmian klimatycznych). Seria nosi tytuł „Spotkanie z Ekologią”. Przedsiębiorstwo pragnie przyczynić się do poprawy świadomości ekologicznej mieszkańców miasta, bowiem wierzy, że podjęte działania znajdą swe bezpośrednie odzwierciedlenie w poprawie stanu środowiska naturalnego.

Przedsiębiorstwo pragnie kształtować ekopostawę już od najmłodszych pokoleń. Młode pokolenie to świeża energia i charyzma do dzielenia się zdobytą wiedzą z najbliższym otoczeniem, dzięki czemu w naturalny sposób dochodzi do popularyzowania zdobytej wiedzy. Do tego celu PZO posłużyło się robocikiem śMietkiem, tworząc materiał edukacyjny dla dzieci przedszkolnych oraz szkolnych klas1–4. Każda z lekcji (część I, część II, część III, część IV, część V, część VI) trwa około 20–30 minut i zawiera historię śMietka, piosenki, wierszyki oraz gry i zabawy edukacyjne i interaktywne, związane z ochroną środowiska. Na koniec każdej lekcji ogłoszony jest ekokonkurs dla dzieci, mający na celu utrwalenie zdobytej eko wiedzy.

Ważnym aspektem na płaszczyźnie zarówno zaangażowania społecznego, jak i działań o charakterze edukacyjnym stanowi projekt współpracy edukacyjnej z Politechniką Śląską w Gliwicach. Spółce zależy, aby edukować nie tylko najmłodszych. Współpraca na przełomie 2020 i 2021 roku polegała na stworzeniu projektów stałych, semestralnych, mających na celu zaangażowanie i zaznajomienie młodych adeptów Wydziału Architektury (Katedry Sztuk Pięknych i Projektowych) w prace badawcze w zakresie możliwości prezentacyjnych i wystawienniczych o charakterze edukacji ekologicznej.

Współpraca obejmowała również prace naukowo-badawcze. Studenci Wydziału Architektury – Katedry Sztuk Pięknych i Projektowych wykonali opracowania projektowe w ramach czterech zadań: projektu wystawy stacjonarnej i wystawy mobilnej, projektu kreatywnych gier, rozwiązań promujących ideę segregacji oraz wiedzy z zakresu gospodarowania odpadami w sali audiowizualnej Centrum Edukacji Ekologicznej Przedsiębiorstwa oraz plakatu promującego powyższe aspekty. Zadanie zakończono konkursem prac studenckich i wystawą. Efekty współpracy można zobaczyć na wystawie prac studenckich.

Na przełomie 2021 i 2022 roku rozpoczęto kolejny projekt, zakładający nowe kategorie prac. Studenci, przy koordynacji i wsparciu merytorycznym pracowników PZO, stworzyli projekty w 4 kategoriach: grafiki edukacyjne dla dzieci (krzyżówki, rebusy, grafiki, łamigłówki), ilustracje do 4 części opracowanego przez PZO opowiadania o przygodach gliwickiego śMietka, które zostaną wydane w 2022 roku w formie książeczek dla dzieci, kodeks – grafika do opracowanej przez PZO treści dobrych praktyk ekologicznych, czyli kodeksu pozytywnych zachowań wobec przyrody, gry planszowe i karciane, mające na celu edukację poprzez zabawę z zakresu segregacji odpadów i dbania o przyrodę, które również planowane są do wydania w 2022 roku.

Projekt współpracy zwieńczono stacjonarną wystawą prac studentów, oficjalnie otwartą wernisażem w czerwcu 2022 roku. Rozpoczęto rozmowy nad kolejną edycją współpracy.

(PZO)